Charakterystyka gatunku

Bocian czarny Ciconia nigra, w odróżnieniu od powszechnie znanego bociana białego, jest ptakiem dużo rzadziej spotykanym i unikającym towarzystwa człowieka. Jego potoczna nazwa to hajstra. Jest nieznacznie mniejszy od swego krewniaka i osiąga maksymalnie 100 cm długości ciała oraz 190 cm rozpiętości skrzydeł. Ubarwienie tego gatunku jest negatywem bociana białego. Upierzenie ma czarne z metalicznym, zielonkawym i purpurowym połyskiem. Brzuch, pokrywy podogonowe i pierś są białe, co ułatwia odróżnienie tego gatunku w locie od bociana białego, u którego widoczne są wyraźnie kontrastujące czarne lotki. Dorosłe ptaki mają nogi, dziób oraz skórę wokół oczu intensywnie czerwone. Dymorfizm płciowy prawie nie występuje, choć przeciętnie samce są nieznacznie większe od samic.

Bocian czarny jest ptakiem wędrownym, spędzającym okres zimy w Afryce (m.in. Libanie, Sudanie i Etiopii). Migrację jesienną podejmuje od sierpnia do września, natomiast z zimowisk powraca w marcu i kwietniu. W okresie lęgów bociany czarne łączą się w monogamiczne pary i zajmują rewiry, których powierzchnia może wynosić od 50 do 150 km². Gniazdo zakłada na starych i mocnych drzewach, najczęściej dębach, sosnach i olchach, w górach także na bukach. Ptaki zazwyczaj korzystają z niego przez kilka lat. Gniazdo budowane jest przez oboje partnerów. Samica składa średnio 3-5 jaj, które wysiadywane są przez oboje rodziców. Młode lęgną się nierównocześnie i w przypadku niedostatku pokarmu najmłodsze i najsłabsze pisklęta bywają zabijane lub wyrzucane z gniazda. W ciągu roku para wyprowadza jeden lęg.

Środowisko lęgowe

Bocian czarny gniazduje z dala od siedlisk ludzkich. Preferuje  duże kompleksy leśne ze znacznym udziałem terenów podmokłych i zabagnionych. Wybiera tereny, w sąsiedztwie których znajduje dogodne warunki do żerowania - stawy rybne, łąki oraz doliny rzek.

Pokarm

Na pokarm bociana czarnego składają się głównie płazy i drobne ryby. Uzupełnienie diety stanowią owady, pierścienice, drobne ssaki oraz pisklęta innych ptaków. Poluje brodząc w niezbyt głębokich wodach rzek i strumieni. Jeśli słońce zbyt mocno oświetla wodę i utrudnia wypatrzenie ofiary, bociany czarne polują z rozpostartymi skrzydłami, które zapewniają cień i lepszą widoczność.

Występowanie

Bocian czarny zasiedla Europę i Azję w pasie pomiędzy 30 a 61 stopniem szerokości geograficznej północnej. Izolowana populacja zamieszkuje też Afrykę Południową. W Polsce występuje na całym obszarze kraju, szczególnie na  nizinach i wyżynach, w górach do wysokości 1100 m n.p.m.  

    Rozmieszczenie stanowisk bociana czarnego na podstawie Atlasu ptaków lęgowych Lubelszczyzny (Wójciak i inni 2005)

Status

Jest to nieliczny ptak lęgowy, objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wokół gniazd bocianów czarnych tworzone są strefy ochronne obejmujące przez cały rok teren w promieniu do 200 m, a okresowo (od 15 marca do 31 sierpnia) w promieniu do 500 m od gniazda. Gatunek wymieniony w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Szacuje się, że stan krajowej populacji wynosi ok. 1100-1200 par lęgowych. Najliczniej bociany czarne występują w północno-wschodniej i wschodniej części kraju.

Zagrożenia

Do głównych zagrożeń dla bociana czarnego należą:

• płoszenie ptaków przy gniazdach;

• osuszanie terenów podmokłych;

• kłusownictwo w czasie przelotów i śmierć ptaków w wyniku kolizji z przeszkodami;

• brak miejsc do gniazdowania.