Charakterystyka gatunku

Gadożer Circaetus gallicus to skrajnie nieliczny ptak drapieżny naszego kraju. Jest większy od myszołowa, osiąga około 60 cm długości i 175-195 cm rozpiętości skrzydeł. Ptak widziany od spodu jest bardzo jasny, za wyjątkiem ciemnej głowy i czarnych końców szerokich skrzydeł oraz 3-4 ciemnych prążków na ogonie. Na piersi, lotkach i pokrywach posiada drobne, brązowe prążkowanie o zmiennej intensywności. Podczas szybowania skrzydła trzyma prosto, w jednej linii. Polując często zawisa w powietrzu podobnie jak myszołów. Brak dymorfizmu płciowego, choć samica jest nieco większa od samca.

Gadożer jest gatunkiem wędrownym. Ptaki europejskie zimują w Afryce, głównie na sawannach, na południe od Sahary. Powracają na lęgowiska w kwietniu i maju. Pary zajmują bardzo rozległe rewiry, o powierzchni nawet ponad 100 km².

Jest to gatunek monogamiczny, w pary łączy się tylko na okres lęgów. Gniazdo ma kształt płaskiej platformy, zbudowanej z niewielkich patyków. Zazwyczaj umieszczone jest na wysokim drzewie, w jego szczytowej części. Gadożery są silnie terytorialne, a gniazdo bywa wykorzystywane przez daną parę przez kilka lat. Samica składa jedno, duże jajo i wysiaduje je przez 45-47 dni. Dojrzałość płciową młode ptaki osiągają w wieku 3-4 lat. 

Środowisko lęgowe

Ptak ten zamieszkuje różnej wielkości kompleksy leśne z dużym udziałem borów bagiennych i torfowisk oraz terenów otwartych, które wykorzystuje  jako żerowiska.

Pokarm

Pokarm gadożera stanowią przede wszystkim gady, rzadziej płazy. Poluje na jaszczurki oraz węże, nawet te jadowite. Uzupełnienie diety mogą stanowić ssaki, ptaki i owady. Jest bardzo zręcznym łowcą. Węże zwykle zabija uderzeniem w głowę i wbiciem szponów w ciało ofiary. Gady połyka w całości. Poluje wczesnym popołudniem, kiedy węże i jaszczurki wygrzewają się na słońcu i łatwiej jest je wykryć.

Występowanie

Występuje w południowo-zachodniej i środkowej Europie, północnej Afryce oraz w Azji.
W Polsce gadożer jest skrajnie nielicznym gatunkiem lęgowym. Jego występowanie odnotowano praktycznie tylko na wschodzie naszego kraju, a liczebność tych ptaków najprawdopodobniej nie przekracza 10 par. Na Lubelszczyźnie obecnie znane są lokalizacje gniazd w 2 rewirach. 

Status

Gadożer jest ptakiem objętym ochroną ścisłą i strefową. Jest wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt w kategorii najwyższej, jako skrajnie zagrożony oraz wymieniony w I załączniku Dyrektywy Ptasiej. Wokół gniazd gadożerów tworzone są strefy ochronne: całoroczna w promieniu do 200 m, a okresowa (od 1 marca do 30 września) - w promieniu do 500 m od gniazda.

Zagrożenia

• osuszanie obszarów bagiennych;
• niepokojenie w sezonie lęgowym przy gniazdach;
• kłusownictwo;
• kolizje ptaków z liniami przesyłowymi, turbinami wiatrowymi.